Een kaart van Jeruzalem met Russische straatnamen? Wie heeft die gemaakt? Hoe komt die kaart in het regionaal archief van Tilburg terecht?
Onze wijkhistoricus Luud de Brouwer weet het antwoord op deze vragen. Lees zijn column hieronder.
Op de kaart, herken je het Wilhelminakanaal, de Zwaaikom, de Ringbaan Oost en de Meijerijbaan. Langs het kanaal: de fabriek van Franken-Donders.
Ontstaan
In de jaren 50 ontstond de Koude Oorlog. Dat was feitelijk geen oorlog maar een gespannen vijandschap tussen de USSR (Sovjet-Unie) en het oostblok of Warschaupact tegen over de Verenigde Staten met het westblok of de NAVO was een realiteit. De strijd voerden beide partijen niet in Europa maar wel in andere werelddelen.
Vanaf 1989 kwamen beide partijen bij zinnen en volgde er ontspanning. De militaire dreiging nam af en met name de kernwapenwedloop kwam tot stilstand. Er vonden zelfs serieuze besprekingen plaats om het aantal kernwapens terug te brengen. De USSR of Sovjetunie brokkelde af en verloor aan militaire en economische macht. Tot de komst van Vladimir Poetin, die in 2000 de presidentsverkiezingen won. Toen hij eenmaal stevig in het zadel zat in Rusland, een van de landen die voortkwam uit de oude Sovjet-Unie, begon hij een nieuwe en dominante rol voor Rusland op te eisen. In 2014 nam Rusland de Krim in, een schiereiland in de Zwarte Zee dat daarvoor onderdeel was van Oekraïne. Dat mondde in 2021 uit in de invasie van Oekraïne wat een nieuwe crisis tussen Rusland en de Verenigde Staten en Europa teweegbracht. Inmiddels zijn de Verenigde Staten en met name de Europese landen weer in een strijd gewikkeld met Rusland. Nu vindt de strijd, een echte oorlog, op het grondgebied van Oekraïne plaats. Er rust nu een zware verantwoordelijkheid op de Europese Unie en de NAVO om Oekraïne militair overeind te houden met veel financiële steun dat voor een groot deel bestaat uit munitie en bijbehorend wapentuig.
Deze situatie bracht me terug naar de Koude Oorlog. Regionaal Archief Tilburg bezit een object uit die periode. Het gaat om een kaart, een plattegrond, van Tilburg, die de USSR liet drukken voor het geval het tot een inval in Nederland zou komen. Die landkaarten zouden dan van pas komen. Overigens is niet alleen van Tilburg zo'n plattegrond in het Russisch gemaakt maar van elke stad die van betekenis was. En niet alleen voor Nederland, maar heel West-Europa was ‘in het Russisch’
beschikbaar.
De plattegrond is omstreeks 1978 gedrukt en is gebaseerd op een plattegrond van 1942, met nadere verkenningen in 1967, 1969 en 1970. Tilburg is enorm veranderd in de afgelopen 50 jaar, dat hoef ik jullie niet te vertellen. Zelfs in onze wijk Jeruzalem is niet alles meer zoals het was. Er is de afgelopen 10 jaar veel nieuwbouw bijgekomen, waaronder de drie appartementencomplexen. De industrie langs het Wilhelminakanaal is helemaal verdwenen. De Lourdeskerk staat er niet meer evenmin als de school die daarbij stond. De Aabe-fabriek staat er grotendeels nog wel maar is allang geen fabriek meer. Om over het haventerrein nog maar te zwijgen, dat is compleet op de schop gegaan. En zo kan ik nog wel even doorgaan.
Voor heel Tilburg zijn de veranderingen al niet meer bij te houden. Deze plattegrond zal eventuele Russische soldaten niet meer van dienst kunnen zijn. Het is een relict uit een tijd die niet meer bestaat maar die wel nieuw leven is ingeblazen door de oorlog tegen en in Oekraïne.
De hele kaart is online te bekijken via de website van Regionaal Archief Tilburg. Ik wens jullie voor 2026 een jaar met vrede. Laten we eens leren van het verleden. Spanning en strijd is geen prettig vooruitzicht, vrede en rust is dat wel.
Gelukkig Nieuwjaar!
Luud de Brouwer